TÜİK’in “keşke öyle olsaydı” dedirten enflasyon verileri

Türkiye İstatistik Kurumu’nun tüketici fiyat endeksi TÜFE’yi hesaplamada kullandığı mal ve hizmetler sepetinde bu yıl 407 madde bulunmakta. Bu maddeler 12 ana harcama grubunda kategorize ediliyor. Söz konusu ana harcama grupları tüketim sepetinde farklı ağırlıklara sahipler ve dolayısıyla enflasyona katkıları da birbirinden oldukça farklılaşıyor. Başta TÜİK’in Hanehalkı Bütçe Anketi olmak üzere çeşitli çalışmalar sonucu elde edilen ağırlıklar her yıl  güncelleniyor ve ocak ayı enflasyonuyla eşzamanlı olarak açıklanıyor.

Her yıl olduğu gibi bu yıl da en büyük ağırlık yaklaşık yüzde 25 ile ‘gıda ve alkolsüz içecekler’ harcama grubuna ait. Yani ortalama hanehalkının tüketim harcamalarının dörtte birinin gıdaya gittiği tahmin ediliyor. Gıdayı her ikisi de yaklaşık yüzde 15’lik ağırlığa sahip olan ulaştırma ve konut grupları takip ediyor. Ulaştırmanın içinde sıfır kilometre otomobil fiyatı var ama konutun içinde konut fiyatı yok. Onun yerine ‘gerçek kira’ olarak adlandırılan konut kiralama bedeli var.

Manşetlerde aylık ve yıllık artış oranlarını gördüğümüz TÜFE’nin yanı sıra, ana harcama gruplarının her biri için de fiyat endeksleri hesaplanıyor ve yayınlanıyor. Aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere son 1 yılda bu fiyat endekslerinde yaşanan artış oranları arasında büyük bir varyasyon mevcut. En yüksek yıllık artış yüzde 80 ile eğitim grubunda görülürken, bunu yüzde 69 ile konut takip ediyor. En düşük fiyat artışı ise yüzde 15 ile giyim ve ayakkabıda, ki bu kadar düşük bir oranın nasıl elde edilebildiği ayrı bir merak konusu.

Harcama gruplarının ağırlıklarını ve fiyat endekslerindeki değişim oranlarını bir araya getirdiğimizde, yani fiyat artışlarını ağırlıklarla çarptığımızda, her bir grubun TÜFE enflasyonuna yaptığı katkıyı kabaca hesaplayabiliyoruz. TÜİK bu hesaplamayı daha karmaşık formüllere dayalı olarak yapıyor ve yayınladığı ‘enflasyona etki’ rakamları biraz farklı oluyor.

Buna göre, son 1 yıldaki yüzde 38,10’luk TÜFE artışına en büyük katkı yüzde 9,51 puan ile gıda ve alkolsüz içecekler grubundan geliyor. Kira, su, doğalgaz, elektrik gibi alt kalemleri olan konut grubunun katkısı da hemen hemen aynı. Sepetteki ağırlığı gıda grubundan daha düşük olmasına rağmen buradaki fiyat artışlarının yüksek olması TÜFE’ye yaptığı katkıyı yukarı çekiyor. Önümüzdeki ay yüzde 25 oranındaki elektrik zammı da devreye girdiğinde, konutun katkısı gıdayı geçebilir. Eğitimdeki fiyat artış oranı çok yüksek olmakla birlikte, ağırlığı yüzde 2,3 olduğu için enflasyona katkısı sadece 1,63 puan.

Tablonun en son sütunundaki TÜFE’ye katkı rakamlarını kullanarak, mevcut fiyat artışlarının gerçekleşmemiş ya da en azından yarıya indirilmiş olması durumunda ortaya çıkacak olan yıllık enflasyon oranlarını hesaplayabiliriz.

Örneğin, konut harcama grubunun içinde en büyük paya sahip olan, enflasyon sepetindeki ağırlığı da yüzde 6,8 olan konut kiralarındaki yıllık artış mevcut değeri olan yüzde 92 yerine yüzde 40’larda olabilseydi, yıllık TÜFE enflasyonunun yüzde 35-36 civarında olduğunu görecektik. Ya da ülkemizdeki konut sahipliği oranı daha yüksek olup, gerçek kiranın sepetteki ağırlığı daha az olsaydı,TÜFE enflasyonu yine yüzde 38’den daha düşük bir düzeyde olacaktı.

TÜİK’in yayınlamakta olduğu fiyat endeksleri hanehalklarının hızla artan yaşam maliyetlerini yansıtmakta yetersiz kalsa ve kimi durumlarda inandırıcılık düzeyleri düşük de olsa, burada yaptığımız gibi basit egzersizleri yapmaya olanak sağladıkları için önemli bir veri seti olmaya devam ediyorlar.