TÜİK bedava doğal gazın enflasyon etkisinde hile mi yapıyor?

Mayıs ayındaki seçimlerin hemen öncesinde verilen “Karadeniz doğal gazı karaya ulaştı” müjdesinin seçmenler nezdinde daha güçlü bir etki yapması için başlatılan bedava doğal gaz uygulaması hâlâ gündem olmaya devam ediyor. Hatırlanacağı üzere, vatandaşlara aslında iki ayrı müjde verilmişti. Bunların birincisi 1 ay boyunca hanelerin tüm doğal gaz tüketimlerinin bedava olması, ikincisi ise doğal gazın tamamen bedava olduğu birinci ayı takip eden 11 ay boyunca hanelerin 25 metreküpe kadar olan tüketimlerinin bedelsiz olarak verilmesiydi.

2023’ün sonlarına geldiğimiz bu günlerde, normal vatandaşlar “Gazın 25 metreküpü bedava ise bu kadar fatura gelmesi normal mi?” hesabını yaparken, mesleki nedenlerle ya da hobi olarak enflasyon verilerini takip edenler bedava doğal gazın enflasyon etkisine kafa yoruyor.

Ben de tclira.com’daki bir yazımda basit bir projeksiyon ile uygulamanın yıllık enflasyon oranlarına etkisinin zaman içinde nasıl olacağını göstermeye çalışmıştım.

Bekleneceği üzere, bedava doğal gaz yıllık enflasyonu önce güçlü bir şekilde aşağı çekiyor, sonraki aylarda ‘gaz etkisi’ biraz daha büyüyor, ancak kış aylarında ortalama tüketim çoğaldıkça etki azalmaya başlıyor. Mayıs 2024’te uygulamanın sona ermesiyle de olumsuz bir baz etkisi ortaya çıkarak yıllık enflasyonu yukarı zıplatıyor. Bunun böyle olacağını TÜİK de açıklamıştı ve Merkez Bankası’nın enflasyon tahminleri de bu hesaplamayı içeriyor.

TÜİK’in gizemli enflasyon hesabı ve medyadaki iddialar

Buna karşılık, şu an sosyal medyadaki ağırlıklı görüş TÜİK’in doğal gaz meselesinde bir çeşit hile yaparak doğal gazın enflasyona yaptığı etkiyi sınırlıyor olduğu. Doğal gazın normalde yüzde 2,9 olan TÜFE sepetindeki ağırlığının çok düşük tutulduğu, böylece aylık fiyat artış oranı çok yüksek olsa dahi enflasyon etkisinin küçük bulunduğu düşünülüyor. Oysa ki TÜFE sepetindeki bir maddenin aylık enflasyona katkısı aylık değişim oranından ziyade, ilgili aylardaki fiyat düzeylerinin bir önceki yılın sonundaki fiyattan ne kadar farklı olduğuna bağlı.

TÜİK’ten hileli hesap iddialarına bir yanıt gelmiyor. Doğal gazın ağırlığı hakikaten azaldı mı, yoksa fiyatındaki büyük değişimden dolayı düşmüş gibi mi oldu, izah etmiyor. Gerçekte ne olduğundan ben de yüzde 100 emin değilim, ancak görebildiğim kadarıyla doğal gaz meselesinde pek bir hile yok. Nedenini izah etmeye çalışacağım.

Bedava doğal gaz nasıl başladı, nasıl gidiyor?

Doğal gazın tamamen bedava olduğu mayıs ayını takip eden yaz aylarında da ülke genelinde hanelerin ortalama doğal gaz tüketimi 25 metreküpün altında kaldığı için TÜİK doğal gaz fiyatını sıfır olarak kullanmaya devam etti.

Sıfır fiyat uygulaması tuhaftı ama kimse gaza para vermezken veriyormuş gibi hesap yapmak daha da tuhaf olurdu. Doğal gaz kullanmayan hane sayısı çok, enflasyonu düşürmesi tartışılır. Ama bu durum enflasyon sepetindeki tüm maddeler için geçerli. Varlıklı ailelere bedava gaz vermek de tuhaf ama bu da zaten ayrı bir mesele.

Doğal gazda sıfır fiyat yaz boyunca devam etti. Ancak ekim ayında TÜIK’in doğal gaz için pozitif bir fiyat açıklaması hanelerin ortalama tüketiminin 25 metreküpü geçtiği anlamına geliyordu.

Kasım ayı için açıklanan 3,93’lük madde fiyatı ise ortalama tüketiminin 25 metreküpü epeyce aştığı anlamına geliyor. Zira, bu fiyat nisan ayındaki madde fiyatının sadece yüzde 31 altında. Yüzde 31’i 25 metreküp olan aylık tüketim miktarı ise yaklaşık 80 metreküp oluyor. Nisan ayından bu yana doğal gaza zam gelmediği için hesabı bu şekilde yapabiliyoruz. Yapıyoruz ama bunu TÜİK açıklasa çok daha emin olurduk doğruluğundan.

Bu noktada ilk sorumu soruyorum: TÜİK hile yapmaya çalışıyor olsa, EPDK’dan aldığı aylık tüketim verilerine dayanarak böyle yüksek bir madde fiyatı açıklamak yerine, havaların genelde güzel gitmesinden de yararlanıp daha düşük bir fiyat yayınlamaz mıydı?

Doğal gazın birim fiyatının yanı sıra, TÜİK her ay ‘konut’ ana harcama grubunun bir alt kalemi olan ‘elektrik, gaz ve diğer yakıtlar’ için bir fiyat endeksi değeri açıklıyor. Aşağıda verilen bu endeks değerlerine baktığımızda, Kasım 2023 itibarıyla neredeyse Nisan 2023 değerine geri dönüldüğünü görüyoruz. Doğal gaz birim fiyatının nisan ayındaki fiyata yaklaşmış olmasıyla tutarlı bir sonuç bu.

Peki, doğal gaz fiyatını da içeren ve TÜFE sepetindeki ağırlığı yaklaşık yüzde 17 olan konut harcama grubundaki fiyat değişimleri ne durumda? Doğal gazın fiyatının bir anda sıfıra inmesiyle mayıs ayındaki aylık fiyat değişimi eksi yüzde 13,8 olan bu grubun geride bıraktığımız kasım ayındaki aylık değişimi ise yüzde 11,2.

Bu noktada ikinci sorumu soruyorum: Gaz fiyatı 5,72’den sıfıra indiğinde konut grubu fiyat endeksinin yüzde 13,8 azalması normal idiyse, şimdi doğal gazdaki indirim oranı yüzde 88’den yüzde 31’e indiğinde aynı endeksin yüzde 11,2 artmasını neden yetersiz bulup hile yapıldığını düşünelim?

TÜİK bilgi paylaşımında daha cömert olmalı

Fiyat endeksindeki yüzde 11,2 gibi büyük bir artış sonucunda konut harcama grubu yüzde 3,28’lik kasım ayı enflasyonuna 1,44 puan katkı yapmış. Bu katkının önemli bir bölümü doğal gazdaki fiyat artışı, bir kısmı ise endeks değeri yüzde 5,9 artan ‘gerçek kira’ kaynaklı olmalı. Elimizdeki verilerle bundan daha kesin bir yorum yapmamız kolay değil.

Ancak bizlerden çok daha yüksek bir analiz kapasitesine sahip olan TCMB’nin yaptığı hesaplamalara göre doğal gazın kasım enflasyonuna katkısı 1,01 puan.

TÜİK prensip olarak sosyal medyadaki iddialara yanıt vermiyor olabilir ama yayınlanan kritik verilerin nasıl hesaplandığına dair daha detaylı açıklamalar yapılması hem kuruma duyulan güveni arttıracak, hem de o verilerin nereden geldiğini bulmaya çalışan istatistik meraklılarının işini kolaylaştıracaktır.

Cem Başlevent’in tüm yazıları