Geçtiğimiz yılın sonlarında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan’ın 2024 yılında asgari ücrete sadece bir kez zam yapılmasının planlandığını söylemesi çok da önemsenmemişti. Zira son yıllarda memur ve emekli maaşlarında olduğu gibi asgari ücrette de sürpriz ya da müjde olarak nitelendirilebilecek artışlar yapılmıştı.
Ancak bu kez 4 yıllık bir seçimsiz döneme girilmiş olacağı ve ücret ve maaşların baskılanması enflasyonla mücadelenin önemli bir parçası olarak görüldüğü için işler değişebilirdi. Nitekim 2024 yılının ilk 4 ayı geride kalmışken Çalışma Bakanımız çeşitli demeçlerinde asgari ücrete temmuz ayında zam yapılmayacağını tekrar ediyor. Takip edebildiğim kadarıyla bu konu Maliye Bakanımıza henüz sorulmadı ama ondan farklı bir yanıt gelme ihtimali de oldukça düşük.
Temmuz zammı hep var mıydı?
AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılının sonundan günümüze kadar yapılan asgari ücret artışlarına baktığımızda, 21 yılın 12’sinde asgari ücretin yılda iki kez, 9’unda ise bir kez, yani sadece yılın başında arttırıldığını görüyoruz. Aşağıdaki grafikte 2003-2023 döneminde temmuz aylarında net asgari ücrette yapılan artış oranları ve aynı yılların ilk 6 ayındaki birikimli tüketici enflasyonu oranları gösteriliyor.
(Not: Yatay eksendeki yıllar temmuz ayında asgari ücrete yapılan zam oranına göre sıralanmış durumda.)
Asgari ücrete temmuz ayında zam yapılmayan 9 yılın ilk yarılarında TÜİK’in açıkladığı birikimli enflasyon oranlarının ortalaması yüzde 5,8. Bunlar arasında en yüksek enflasyonun yaşandığı yıl olan 2018’de yüzde 9,2’lik 6 aylık enflasyona rağmen asgari ücrete zam yapılmamış. Asgari ücrete temmuz ayında zam yapılan 12 yılda ise ortalama yüzde 8,4 düzeyindeki enflasyona karşılık ortalama yüzde 9,1’lik maaş artışı yapılarak asgari ücretlilerin alım gücü kaybı telafi edilmiş.
Reel asgari ücretin zaman içindeki değişimi
Asgari ücretin ülkedeki fiyat artışlarına kıyasla nasıl hareket ettiğini gözlemlemek için net asgari ücreti TÜFE ile indirgeyip reel asgari ücretin gelişimine bakabiliriz. ‘Gıda ve alkolsüz içecekler’ harcama grubunun düşük gelirli hanelerin tüketim sepetinde önemli bir payı olduğu ve son dönemde gıda fiyatları resmi istatistiklere de yansıyacak derecede hızla arttığı için, TÜİK’in yayınladığı gıda fiyat endeksiyle reelleştirilmiş asgari ücreti de alternatif bir ölçüt olarak hesaplayabiliriz.
Son 10 yıllık dönemi ele aldığımızda, reel asgari ücrette kayda değer bir artışın ilk olarak Kasım 2015’teki genel seçimin hemen sonrasında 2016 yılının başında yapılan yüzde 30’luk zamla sağlandığını görüyoruz. Dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu (mealen) “bu zamla birlikte seçim kampanyası vaadimizi yerine getiriyoruz, ama temmuzda zam yok” demişti.
Uzunca bir süre belli bir aralıkta kalan reel asgari ücret, 2023 ve 2024 yıllarının başında yapılan yüksek oranlı artışlarla tekrar belirgin bir şekilde yükseldi. Elbette bu tüm çalışanların kazançlarının asgari ücrettekine benzer oranlarda arttığı anlamına gelmiyor. Öyle olmadığını ve çoğu çalışanın son dönemde alım gücü kaybı yaşadığını biliyoruz.
Grafikte dikkat çekici olan bir durum, son yıllarda gıda fiyatlarındaki artışın genel fiyat artışından daha yüksek olmasından dolayı, gıda fiyat endeksi kullanılarak hesaplanan reel asgari ücretin TÜFE ile hesaplanandan oldukça düşük olması. 2014 Ocak – 2024 Ocak arasında reel asgari ücret TÜFE bazında yüzde 137 artarken, gıda enflasyonu bazında yüzde 82 artmış.
Temmuzda asgari ücrete zam yapılmazsa ne olur?
Peki, asgari ücrete temmuz ayında zam yapılmaması ne anlama gelir? Yılın ilk ve ikinci yarıları için yapacağımız enflasyon tahminlerini kullanarak reel asgari ücretin gidişatını öngörebiliriz. 2024 yılının ilk yarısının enflasyon tahminlerini TÜFE artışı için yüzde 25, gıda enflasyonu için yüzde 30, ikinci yarısının tahminlerini de TÜFE artışı için yüzde 15, gıda enflasyonu için yüzde 20 olarak alırsak yukarıdaki grafikteki değerleri elde ediyoruz.
2024 yılının ortasına geldiğimizde reel asgari ücret her iki ölçüte göre 2023 yılının başındaki düzeyin altına inmiş olacak. Eğer asgari ücrete temmuz zammı yapılmazsa 2024 yılının sonunda reel ücret gıda enflasyonu bazında uzun yıllar ortalamasının dahi altına inecek. 2025 yılının başında yapılacak artışla grafikteki görünüm mutlaka değişecektir. Ama bu başta asgari ücretliler olmak üzere tüm vatandaşlar için çok zor bir 2024 yılının geride kalmış olduğu gerçeğini değiştirmeyecek. Fenerbahçe’nin şampiyonluğu gibi, müreffeh bir Türkiye hayalleri de en az bir yıl daha ertelenecek gibi görünüyor.
Cem Başlevent’in tüm yazıları:
1973 İstanbul doğumlu olan Prof. Dr. Cem Başlevent, ekonomi alanındaki yüksek lisans ve doktora derecelerini Boğaziçi Üniversitesi'nde almıştır. 2000-2023 yılları arasında İstanbul Bilgi Üniversitesi'nde çalışan Başlevent, halen İstanbul Kültür Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi'nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Akademik çalışmaları bireylerin işgücüne katılımı, politik tercihleri, yaşam memnuniyeti gibi konuları kapsamaktadır.
Hocam asgari ücrete Temmuz ayında zam yapılmayacak olması dediğiniz gibi halkın müreffeh seviyesini kötü anlamda etkileyecek. Peki bu durum ekonomimizi hangi ölçüde nasıl etkileyecek ? Halkın hiç zor geçinmiyormuş gibi daha zorlanmasına değecek midir sizce ?
Teşekkür ediyorum.