Paranın maliyeti denilince ilk olarak akla alternatif maliyeti gelmekle birlikte bu yazıda konu edilen paranın üretim maliyetidir. Tüm diğer ürünler gibi ceplerimizde yer alan banknotlar da bir üretim sürecinin sonucunda ortaya çıkmaktadır. Darphane herhangi bir üretim tesisinden farksız olarak hammadde, emek, sermaye, makine-teçhizat gibi üretim unsurlarını bir araya getirerek banknot üretimini gerçekleştirmektedir.
Üretim maliyetleri kullanılan malzemeler, işçilik, üretim miktarı, boya, genel giderler vb. bazında değişiklik gösterebilmekle birlikte ortalama banknot başına bir maliyetten bahsetmek mümkündür.
Örneğin İsviçre Frangı için bu ortalama değer 0,40 CHF, İngiliz Sterlini için 7-8 peni, Amerikan Doları için ise 2,8 sent ila 8,6 sent arasındadır (Tüm değerler ilgili merkez bankalarının web sitesinden alınmıştır).
Türk Lirası’nın üretim maliyeti olarak ise (YTL üretim maliyeti olarak TCMB web sitesinde yer almaktadır) 4,5-5 cent belirtilmektedir.
Kaynak: TCMB web sitesi Tedavüldeki Banknotların Kupür Dağılımı
Yukarıda yer alan tablolar incelendiğinde 2024 yılı Temmuz ayı itibarıyla tedavülde 5.090.434.340 adet banknotun bulunduğu ve bunların toplam üretim maliyetinin (5 cent üzerinden hesaplandığında) yaklaşık 8.653.738.378 TL olduğu görülmektedir.
Bu kaba hesaplamaya göre ülkemizde kullanımda olan kâğıt paraların toplam üretim maliyetinin 9 milyar liraya yaklaştığından bahsedebiliriz. Bu rakama üretilmiş ancak tahrif olmuş, imha edilmiş olanlar ve madeni paralar da dahil değildir. Onlar eklendiğinde maliyet daha da yükselecektir. Diğer taraftan piyasada bulunan paranın bir bakım maliyeti de bulunmaktadır. Kullanımdan dolayı hırpalanan, eskiyen, yırtılan, bozulan vb. paranın değişimi de ayrı bir kalem olarak karşımızda bulunmaktadır.
Tam da bu noktada TCMB tarafından 2020 yılından bu yana yürütülmekte olan “Dijital Türk Lirası” projesine değinmekte yarar bulunmaktadır. Söz konusu proje kavram ispat çalışmasının tamamlanmasını takiben ilk fazda perakende ödemeler kapsamda ilerlemiş, 2022 yılında gerçekleştirilen ilk pilot testlerde Dijital Türk Lirası kullanılarak ödeme işlemleri başarı ile gerçekleştirilmiştir. Projenin 2. fazı sürmekte olup, Türk Lirası’nın biçimleri arasındaki dönüşümler, akıllı ödemeler, çevrimdışı ödemeler ile hukuki ve iktisadi boyutlar vb. konuların üzerinde çalışmaların devam etmekte olduğu belirtilmektedir. (TCMB Dijital Türk Lirası 1. Faz Değerlendirme Raporu – 2023).
Dijital para birimlerinin yurt dışındaki durumuna bakıldığında farklı ülkelerin dijital para üretilmesi konusunda çeşitli aşamalarda olduğunu söylemek mümkündür. Dijital para konusu sadece üretim ve bakım maliyetleri açılarından değil, sağlama potansiyeli bulunan pek çok diğer fayda açısından da kayda değer olmakla birlikte etkin ve güvenli biçimde kullanımına geçilmesi konusunda alınacak mesafe bulunduğu açıktır.
1972 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'nden mezun olduktan sonra aynı üniversitede Personel Yönetimi alanında yüksek lisans yaptı, akabinde Yeditepe Üniversitesi'nde İngilizce İşletme Doktora programını tamamladı. İnsan Kaynakları Yönetimi alanında çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren ulusal ve uluslararası kuruluşlarda 30 yılın üzerinde görev yaptı. Çalışmalarına danışman, akademisyen ve eğitmen olarak devam etmektedir.
