Sıfır kilometre otomobillerin satın alımında ödenen Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) miktarını aracın motor hacminin yanı sıra vergi öncesi fiyatına da bağlayan matrah düzenlemesi ilk kez Kasım 2016’da yapılmıştı. Lüks ve ekonomik araçların tabi olacağı vergi oranlarını farklılaştıran uygulama, motor hacmi 1.600 cc’den az olan otomobiller için yüzde 45, yüzde 50 ve yüzde 60 olmak üzere 3 farklı ÖTV sınıfını içeriyordu.
Hükümetin 2018 yılının başında vatandaşa verdiği ilk müjdelerden biri otomobildeki ÖTV matrah limitlerinin güncellenmesiydi. Bu sayede piyasadaki çoğu otomobilin daha düşük bir ÖTV oranıyla alınması mümkün olmuştu.
Günümüzde fiyatı 1 milyon lira civarı olan otomobiller o günlerde 100 bin liranın altında bir fiyata satın alınabiliyordu. Haberturk.com’un o günlerde yaptığı ÖTV haberi için hazırladığı görseldeki fiyatların sadece 6 yıl önce geçerli olduğuna inanmak güç.
2018’den 2019’a 8 ay süren ÖTV indirimi
2018 yılının ikinci yarısında döviz kurlarında beklenmedik artışlar olunca eylül ayında bir matrah güncellemesi daha yapılarak otomobil fiyatlarındaki yükseliş sınırlandı. Ancak bu güncelleme yerli otomobil üreticilerinin ve ithalatçıların araç stoklarını eritmeleri için yeterli olmadı. Zira o dönemde hem fiyatlar hem de araç kredisi faizleri – günümüzdeki kadar olmasa da (!) – epeyce yükselmişti.
Bunun üzerine hükümetten 2018’in son iki ayında geçerli olmak üzere 15 puan ÖTV indirimi kararı geldi. Buna göre, otomobillerden yüzde 45 yerine yüzde 30, yüzde 50 yerine de yüzde 35 ÖTV alınacaktı. Yüzde 60 ÖTV’li otomobiller için ise bir oran değişikliği yapılmadı.
Bu indirim daha sonra Mart 2019’un sonuna, yani tam da yerel seçimlerin yapılacağı tarihe kadar uzatıldı. Mart ayının sonunda da otomotiv sektörüne ve alıcılara son bir jest yapılarak ÖTV indirimi 30 Haziran 2019’a kadar bir kez daha uzatıldı.
Makul fiyatlara otomobil alma döneminin sonu
ÖTV indiriminin sona ermesi fiyatları tekrar yukarı çekmişti. Bir sonraki matrah güncellemesi için 14 ay beklenmesi gerekti. Ancak, 30 Ağustos 2020’de yapılan güncellemede hem matrah limitlerindeki artış oranları düşük tutuldu hem de yüzde 60 ÖTV oranının yerini yüzde 80 aldı. Böylece kaliteli otomobilleri makul fiyatlara alma döneminin sona ermekte olduğunun ilk işareti verilmişti.
13 Ağustos 2021 tarihinde yeni bir güncelleme yapılarak yüzde 80 ÖTV’nin başladığı vergisiz fiyat düzeyi 130 bin TL’den 150 bin TL’ye çıkarıldı. İki fiyat kategorisinin ÖTV oranları arasında 30 puan fark olması vergi öncesi fiyatları arasında çok az fark olan otomobillerin satış fiyatlarında büyük farklara yol açabiliyordu. Örneğin, vergisiz fiyatı 149 bin lira olan bir otomobil yüzde 50 ÖTV’ye tabi olduğu için, yüzde 18 KDV’nin de eklenmesiyle 265 bin liraya satılırken, vergisiz fiyatı 151 bin lira olan bir otomobilin satış fiyatı 320 bin lirayı geçiyordu.
Bu absürt uygulama nihayet 2022 yılının başlarında sona erdirilerek, yüzde 50 ve yüzde 80 ÖTV sınıflarının arasına yüzde 60 ve yüzde 70’lik iki yeni kademe eklendi. Bunun sonucunda vergisiz fiyatları 149 bin ve 151 bin lira olan iki otomobilin satış fiyatları arasındaki fark 60 bin liradan 20 bin liraya düştü. Ancak bu kez de piyasada bu fiyatlara sıfır kilometre otomobil bulmak neredeyse imkansız hale gelmişti.
Son matrah güncellemesi: Kasım 2022
2022 yılının sonlarına yaklaşılırken matrah güncellemesine dair beklentiler çok yoğunlaşmıştı. Zira artan döviz kurları ile birlikte otomobil fiyatları da çok yükselmiş, piyasada yüzde 80 ÖTV sınıfına girmeyen sadece 1-2 model kalmıştı. 24 Kasım 2022’de matrah limitlerinde yüzde 40-45 civarı artışlar yapıldı. Buna göre, fiyatı 200 bin liradan fazla olanlar yerine, 280 bin lira ve üzeri olan otomobiller yüzde 80 ÖTV ile satılacaktı.
O dönemde otomobil arzının sınırlı olmasından ve vergisiz fiyatların yüksekliğinden dolayı matrah güncellemesi ortalama fiyat üzerinde büyük bir etki yapmadı. Ancak, ekonomide düşük faiz politikası devam etmekte olduğu için otomobiller kârlı bir yatırım aracı olarak büyük talep görmeye devam ediyordu.
2023’ün yaz aylarında Euro/TL kurunun 30’a ulaşmasıyla birlikte, piyasadaki sıfır kilometre otomobillerin tümü yüzde 80 ÖTV ile satılmaya başladı. Yakın geçmişte bir matrah güncellemesi yapılmadığı için bu durum halen geçerliliğini koruyor. Bu yıl hükümet cephesinden gelen tek haber ise KDV oranının yüzde 18’den yüzde 20’ye çıkarılması oldu. Dolayısıyla, Prof. Murat Batı’nın bu konuyla ilgili T24 yazısından aldığım yukarıdaki tablo Resmi Gazete’de yayınlanacak bir Cumhurbaşkanı kararı ile güncellenmeyi bekliyor.
Matrah güncellemesi ne zaman gelir?
Her ne kadar bu yönde çok güçlü bir beklenti oluşmamış olsa da, 5 yıl önce olduğu gibi yine yerel seçimler öncesinde otomobil fiyatlarını kayda değer miktarda aşağı çekecek bir düzenleme görebilir miyiz?
Ekonomi yönetiminin ithal tüketim mallarına olan talebi kısarak döviz talebini azaltmaya ve enflasyonist baskıyı azaltmaya çalıştığı biliniyor. Bu yıl toplam vergi gelirleri içindeki payı yüzde 10’a ulaşan ‘motorlu araçlardan tahsil edilen ÖTV’ gelirinden de feragat etmek istenmeyeceği için, matrah güncellemesi bir süre daha bekletilecek gibi görünüyor. Fiyatları önemli miktarda aşağı çekecek bir güncellemenin otomobile büyük miktarda yatırım yapmış olan firmaları ve vatandaşları mutsuz edeceği de hesaba katılıyor olabilir.
Buna karşılık, ortalama otomobil fiyatı üzerinde kayda değer bir etkiye sahip olacak bir güncelleme enflasyon hedefinin tutturulmasını kolaylaştıracaktır. Zira, dizel ve benzinli otomobillerin TÜFE sepetindeki toplam ağırlığı yüzde 6,2 civarında. Bunun tek başına belirleyici bir faktör olma ihtimali düşük olsa da, yaklaşan yerel seçimlerle birlikte düşünüldüğünde hükümetin ÖTV kararında etkili olabilir.
Vergisiz fiyatları ne olursa olsun, motor hacmi 1.600 cc altında olan tüm otomobillerin aynı ÖTV oranına tabi olması gibi bir garabet bir aşamada mutlaka sonlanacaktır. Oranlardaki farklılaşma umarız ki daha ekonomik olan otomobillerin ÖTV’sinin düşürülmesi yoluyla sağlanır.
Geçmişte yapılan matrah güncellemelerinde yüzde 80 ÖTV sınırı 15 bin Euro düzeyine yaklaştırılmıştı.
Aralık 2023 itibarıyla 280 bin liranın Euro cinsinden karşılığı 9 binin altına inmiş durumda. Yani bundan sona yapılacak bir güncellemede yüzde 80 ÖTV sınırının en az 450 bin liraya çıkarılması beklenebilir. Matrah güncellemesi ya da sürpriz bir ÖTV indirimi yapılana kadar, yeni bir otomobil sahibi olmayı planlayanların gözü Resmi Gazete’de olmaya devam edecek.
Not: Son yıllarda elektrikli otomobillerin ÖTV oranlarında da genelde TOGG’a avantaj sağlayacak şekilde yapıldığını düşündüren düzenlemeler oldu, ama bu ayrı bir yazının konusu.
Cem Başlevent’in tüm yazıları
1973 İstanbul doğumlu olan Prof. Dr. Cem Başlevent, ekonomi alanındaki yüksek lisans ve doktora derecelerini Boğaziçi Üniversitesi'nde almıştır. 2000-2023 yılları arasında İstanbul Bilgi Üniversitesi'nde çalışan Başlevent, halen İstanbul Kültür Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi'nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Akademik çalışmaları bireylerin işgücüne katılımı, politik tercihleri, yaşam memnuniyeti gibi konuları kapsamaktadır.
