İstanbul denince akla nüfusu göçlerle sürekli olarak artan dev bir metropol geliyor, ancak son yıllarda bu durum geçerliliğini yitirmiş durumda. 2022’de 15 milyon 908 bin olan il nüfusu, 2023 sonu itibarıyla 252 bin kişilik azalışla 15 milyon 656 bine geriledi. Böylece İstanbul 2023 yılında nüfusu azalan 10 il arasında yer aldı.
Elbette bu resmi istatistik sadece İstanbul’da kayıtlı olarak ikamet eden Türk vatandaşlarını ve yabancıları kapsıyor ve biraz yanıltıcı. İSKİ’nin su tüketim verilerine dayanarak yaptığı tahmine göre, şehrin toplam nüfusu aslında 20 milyona yakın. Yine de resmi olarak İstanbul’da yaşayan kişilerin sayısının azalıyor olması üzerinde düşünmeye değer bir durum.
Bireylerin veya ailelerin İstanbul’u terk etmelerinin nedenlerinin belki de en başında İstanbul’un çok maliyetli bir şehre dönüşmüş olması geliyor. Gerek konut fiyatları, gerekse ev kiralama bedelleri ülke ortalamasının oldukça üzerinde. Emekli maaşı, kira geliri ya da uzaktan çalışma olanağı olanlar hayatlarını İstanbul dışında devam ettirmeyi tercih ediyorlar. Ülke genelinde 2023 yılında 1,5 olarak hesaplanan toplam doğurganlık hızının İstanbul’da sadece 1,2 olması da yaşam maliyetleriyle ilgili olabilir.
Şubat 2023’teki büyük deprem sonrasında afet bölgesindeki inşaat faaliyetlerinin yoğunlaşmış olması, bir miktar erkek nüfusun İstanbul’dan deprem bölgesine kaymış olabileceğini akla getiriyor. Nitekim, 2023 yılında İstanbul’daki erkek nüfusun ilk kez kadın nüfusun gerisinde kalmış olması bu tahmini destekleyici nitelikte.
2023 yılında İstanbul’un nüfusunun azalması bu yıl 31 Mart’ta yapılan yerel seçimlerle de ilgili olabilir. Anadolu’daki belediye başkanlığı ve muhtarlık seçimlerinde az sayıda oy dahi sonucu değiştirebildiği için İstanbul’dan seçmen kaydırması yapıldığı biliniyor. Mart ayında yapılan yerel seçimlerde oy kullanabilmek için ikametgahın aylar öncesinden değiştirilmesi gerekiyor. Aşağıdaki grafikte de görüldüğü gibi İstanbul’dan diğer illere göçlerde 2023’tekine benzer bir artış 2018 yılında da gözlenmişti.
2023’te İstanbul’dan diğer illere net göç sayısının en yüksek olduğu iller arasında Kastamonu, Tokat, Ordu, Sivas gibi illerin yer alıyor olması seçmen hareketinden kaynaklanıyor olabileceği gibi, İstanbul’da uzun yıllar yaşamış olan bazı ailelerin memleketlerine dönmeleriyle de ilgili olabilir.
Kim bilir belki de ülkemizde seçmen kaydırma bir olgu mevcut olmayıp herkes İstanbul’da oy vermiş olsaydı, Ekrem İmamoğlu Mart 2019’daki ilk seçimi az bir farkla kazanamayacaktı ve şimdi çok farklı bir siyasi atmosferde bulunuyor olacaktık. Eğer 2024 yılında İstanbul’a göç eden nüfusta 2019’da olduğu gibi bir artış olursa, bunun kısmen de olsa seçime ayarlı bir nüfus hareketinden kaynaklandığı söylenebilir.
2023 yılında belirgin şekilde artan ve Türkiye nüfusundaki artışı neredeyse sıfıra indiren yurt dışına göçler de İstanbul’un nüfusunun azalmasıyla yakından ilgili olmalı. Zira, ülkenin en eğitimli ve en çok çalışma hayatı tecrübesine sahip bireyleri İstanbul’da yaşıyorlar. Yani yurt dışına göç eden nitelikli insanların çoğu İstanbul’dan gidiyor.
Bundan 4 ay kadar sonra, 81 ilimizin 2024 yılı sonundaki nüfusları açıklandığında nüfus ve göç hareketleri en çok merak edilen il yine İstanbul olacak gibi görünüyor. Bakalım su faturalarının her ay hızla arttığı, metrobüslerin sık sık arıza yaptığı, ama kent lokantalarının sayısının da çoğaldığı İstanbul’dan kaçış devam edecek mi?
Cem Başlevent’in tüm yazıları için tıklayınız.
1973 İstanbul doğumlu olan Prof. Dr. Cem Başlevent, ekonomi alanındaki yüksek lisans ve doktora derecelerini Boğaziçi Üniversitesi'nde almıştır. 2000-2023 yılları arasında İstanbul Bilgi Üniversitesi'nde çalışan Başlevent, halen İstanbul Kültür Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi'nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Akademik çalışmaları bireylerin işgücüne katılımı, politik tercihleri, yaşam memnuniyeti gibi konuları kapsamaktadır.
