Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından geçen iki yılda bölgenin ekonomik ve kurumsal dayanıklılık sürecini mercek altına aldı.
TEPAV ekonomi politikaları analistleri H. Çağlayan Dündar, Merve Dündar tarafından hazırlanan değerlendirme notlarına göre , bölgedeki ekonomik toparlanma süreci illere göre farklılık gösterirken, bazı alanlarda ciddi kayıplar yaşandığı tespit edildi. Özellikle istihdam, ihracat, tarım, sanayi üretimi ve işletme faaliyetleri gibi alanlarda önemli veriler dikkat çekiyor.
Ekonomik toparlanma illere göre farklılık gösterdi
Deprem bölgesindeki ekonomik toparlanma süreci istihdam, sanayi üretimi ve iş yeri açılışları açısından bazı ilerlemeler kaydetse de, tarım, kadın istihdamı ve ihracatta ciddi düşüşler yaşandı.
Sigortalı çalışan sayısı, deprem bölgesinde Kasım 2022’ye kıyasla %2,9 artarken Türkiye genelinde yüzde 3,6 oranında azalma gözlemlendi. Ancak bu artışın büyük ölçüde inşaat sektöründeki canlanmaya bağlı olduğu belirtiliyor. Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya gibi illerde istihdam artarken, Adana, Gaziantep ve Şanlıurfa gibi büyük illerde düşüş yaşandı.
Sanayi istihdamında ise deprem bölgesindeki çalışan sayısı sadece yüzde 1 oranında artarken, Türkiye genelinde bu oran yüzde 3,5 olarak gerçekleşti. Sanayi çalışan sayısında Kilis, Şanlıurfa ve Diyarbakır gibi illerde artış yaşanırken, Kahramanmaraş, Malatya ve Osmaniye’de düşüş görüldü.
Kadın istihdamında düşüş endişe verici
Çalışmaya göre, deprem bölgesinde kadın istihdamı yüzde 3,2 oranında azaldı. Hatay, Kilis, Malatya ve Şanlıurfa’da ciddi kayıplar yaşanırken, Türkiye genelinde kadın istihdamı yüzde 0,7 oranında artış gösterdi. Kadın istihdam oranı, deprem bölgesinde 1,6 puan düşerek yüzde 24,7 seviyesine geriledi. Adıyaman, Hatay ve Malatya gibi illerde bu düşüş daha belirgin hale geldi.
İhracatta büyük düşüş
TEPAV raporuna göre, deprem bölgesinin toplam ihracatı iki yıl içinde yüzde 8,1 oranında geriledi. Adıyaman, Elazığ ve Osmaniye’de ihracat büyük oranda düşerken, sadece Şanlıurfa ve Kilis’te artış gözlemlendi. Türkiye genelinde ihracat yüzde 3 artarken, deprem bölgesindeki düşüş sanayi ve lojistik altyapının tam anlamıyla toparlanamadığını gösteriyor.
Gaziantep’in ihracatı yüzde 7,9 azalırken, Osmaniye’de ihracat yüzde 62 gibi dramatik bir düşüş yaşadı. Kahramanmaraş ve Malatya gibi sanayi açısından önemli illerde de ciddi gerilemeler tespit edildi.
Deprem bölgesinde tarım geriliyor
Deprem bölgesinde çiftçi sayısı iki yılda yüzde 15,5 oranında azaldı. Adıyaman, Elazığ ve Osmaniye’de tarımdan çekilenlerin sayısı oldukça yüksek. Türkiye genelinde çiftçi sayısındaki yüzde 16,5’lik azalma ile paralel bir trend gözlense de, deprem bölgesinde tarım sektörünün daha kırılgan olduğu ve toparlanmanın uzun süreceği vurgulanıyor.
Deprem sonrası işletme faaliyetleri
Deprem bölgesinde iş yeri sayısı yüzde 0,2 artış gösterirken, Türkiye genelinde yüzde 2,5 oranında bir artış kaydedildi. Hatay ve Malatya’da iş yeri sayılarında belirgin düşüşler yaşanırken, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ ve Osmaniye’de küçük ölçekli artışlar gözlemlendi.
Buna rağmen, esnaf sayısı deprem bölgesinde yüzde 1,2 oranında arttı. Şanlıurfa, Gaziantep ve Adana’da esnaf sayısında yükselme görülürken, Elazığ, Malatya ve Hatay’da düşüş yaşandı. Türkiye genelinde esnaf sayısı yüzde 3,7 oranında gerilediği için deprem bölgesindeki esnaflık faaliyetlerinin dirençli bir yapıya sahip olduğu belirtildi.
Kurulan şirket sayısında ise deprem bölgesinde yüzde 10,6’lık bir azalma yaşandı. Türkiye genelinde bu düşüş yüzde 21,3 seviyesinde olduğu için bölgedeki şirketlerin görece daha dirençli olduğu söylenebilir. Ancak, kapanan şirket sayısında artış gözlemlenen Adıyaman ve Gaziantep gibi iller iş dünyasının toparlanma sürecinde hala zorlandığını gösteriyor.
Deprem sigortası krizi: İşletmelerin yüzde 66’sı afet sigortasız
Değerlendirme notunda en dikkat çeken noktalardan biri de deprem bölgesindeki işletmelerin yüzde 66’sının herhangi bir afet sigortasına sahip olmaması oldu. Bu durum, olası yeni afetler karşısında ekonomik riskleri artırıyor.
Sigorta sistemlerinin yetersiz olması, küçük işletmelerin büyük bir kısmının finansal riskleri karşılayamayacağını gösteriyor. Kamu ve özel sektörün ortaklaşa geliştireceği mikro sigorta modelleri ile bu açığın kapatılması gerektiği vurgulanıyor.
Sanayi havzaları ve bölgesel kalkınma önerisi
TEPAV değerlendirme notunda, Türkiye’nin Marmara Bölgesi’ne olan sanayi bağımlılığını azaltmak için Orta Anadolu-Doğu Akdeniz Sanayi Havzası önerisi dikkat çekiyor. Ankara, Konya, Kayseri, Mersin ve Gaziantep arasında planlanan yeni sanayi bölgesinin, depreme karşı daha güvenli bir üretim merkezi oluşturabileceği belirtiliyor.
Yeni sanayi havzası önerisiyle birlikte:
- Yatırım teşviklerinin artırılması,
- Sanayi tesislerinin bölgeye taşınmasının teşvik edilmesi,
- Ulaşım ve lojistik altyapısının güçlendirilmesi,
- Konut ve sosyal donatı imkanlarının artırılması gibi çözümler önerildi.
Bu havzanın, Marmara Bölgesi’ndeki olası büyük bir depremin yaratabileceği ekonomik riski minimize edeceği düşünülüyor.
