Değişen çağın ihtiyaçları, yenilikçilik, teknolojik ilerlemeler vb. doğrultusunda para kavramı da evrim geçirdi. Gündelik konuşmalarda bile para, kripto para, elektronik para, dijital para gibi kavramlar havada uçuşuyor ve çoğunlukla birbirlerinin yerine kullanılıyorlar. Özellikle yatırım amaçlı -çoğunlukla spekülatif- olanları yatırımcıların ciddi zararlara uğramasına neden olabiliyorlar.
Doğru bilgi şart.
Para en temel anlamıyla mal ve hizmetlerin değiş tokuşu için kullanılan, merkezi bir otorite (Merkez Bankası) tarafından basılan, madeni veya kâğıt vb. materyal temelli olan unsurlardır. Hepimizin gündelik hayatta kullandığı para budur. Bir şey satın aldığımızda gerekli miktarda parayı karşı tarafa veririz ve işlem tamamlanmış olur. Bu kadar basit.
Aslında diğer tüm para türleri de bu temel amaca yöneliktir. Sadece elden para alıp verme işini ortadan kaldıracak çözümler ve avantajlar sunarlar. Örneğin para taşımanın riskini azaltırlar, uzaktaki birine yapılacak ödemeleri hızlı, güvenli, ucuz hale getirirler, fiziksel paraya olan talebi azaltarak para üretim maliyetini azaltırlar vb.
Elektronik para elimizde bulunan paranın elektronik para hesaplarına aktarılması neticesinde madeni/kâğıt para el değişimi yapmaksızın sanal veya fiziki kartlar aracılığıyla ödeme yapmamızı sağlayan parasal değerdir. Elektronik para hesabı ile mal veya hizmet alımının yanı sıra her türlü ödeme işlemleri de yapılabilir ancak sahibine süreye veya tutara bağlı olarak getiri (faiz vb.) sağlamaz, kredi imkânı sunmaz. Hepimizin çeşitli alışveriş sitelerinde kullandığı para türü budur.
Görüldüğü üzere elektronik para için önce paramızın olması gerekir. Sonra bu parayı bir hesaba aktarmamız gerekir. Ondan sonra elektronik parayı uygun/kabul gören yerlerde kullanabiliriz. Bunun yanı sıra elektronik para sadece işlemsel olup faiz, kredilendirme vb. işlevler için kullanılamamaktadır.
Kripto para ise dijital veya sanal bir para birimidir ve merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymadan işlemlerin gerçekleştirilmesini sağlayan kriptografi teknolojisini kullanır. Burası önemli…
Kripto paralar merkezi bir otorite yani Merkez Bankası vb. tarafından üretilmez. Bu durumun sonucu olarak diğer para birimleri gibi devletlerin düzenlemeleri ve etkilerinden uzaktır. Kriptografi tekniklerini içeren, blockchain teknolojisi adı verilen, işlemlerin güvenli bir şekilde kaydedildiği ve saklandığı dağıtık bir defterde tutulur. Bu teknoloji sayesinde, kripto paralar, sahteciliğe ve çift harcamaya karşı korunur ve kullanıcılar arasında doğrudan transfer imkânı sunar. Bitcoin, Ethereum, Ripple, Litecoin, Cardano, Binance Coin, Polkadot gibi örnekler en çok adı duyulanlar olmakla birlikte herhangi bir yatırım sitesine hızlı bir bakış yüzlerce değişik kripto parayı gözler önüne serecektir.
Kripto paralar ülkemizde yasal olarak ödemelerde doğrudan veya dolaylı olarak kullanılamaz. Kripto para hizmet sağlayıcısı olabilmek için SPK izni gereklidir.
Dijital para elektronik paradan da kripto paradan da farklıdır. Ülke parası olarak kullanılan banknotun dijital biçimidir. Bir kripto varlık değildir, Merkez Bankası tarafından üretilir ve cebimizdeki fiziksel para neyse dijital para da odur. TCMB dijital para konusunda çalışmalarını belirli bir aşamaya getirmiş, projenin sonraki fazlarına devam etmektedir. Yakın bir zamanda konu ile ilgili teknolojik ve yasal geliştirmelerin tamamlanarak hayatımıza girmesi beklenmektedir.
Haftaya bu konuya farklı açılardan bakmaya devam edeceğiz.
1972 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'nden mezun olduktan sonra aynı üniversitede Personel Yönetimi alanında yüksek lisans yaptı, akabinde Yeditepe Üniversitesi'nde İngilizce İşletme Doktora programını tamamladı. İnsan Kaynakları Yönetimi alanında çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren ulusal ve uluslararası kuruluşlarda 30 yılın üzerinde görev yaptı. Çalışmalarına danışman, akademisyen ve eğitmen olarak devam etmektedir.
